ท้องร่วง (Diarrhea) คืออะไร? สาเหตุ อาการ และความแตกต่างระหว่างเฉียบพลันกับเรื้อรัง
ท้องร่วง คือ ภาวะที่ถ่ายอุจจาระเหลวมากกว่า 3 ครั้งต่อวัน หรือมีมูกเลือดปนอย่างน้อย 1 ครั้ง มักเกิดจากการรับประทานอาหารหรือน้ำที่ปนเปื้อนเชื้อโรค รวมถึงการรักษาสุขอนามัยไม่ดี ทำให้เชื้อเข้าสู่ร่างกายผ่านมือหรืออาหาร อาการส่วนใหญ่เป็นท้องเสียเฉียบพลัน แต่หากถ่ายเหลวติดต่อกันเกิน 3 สัปดาห์ ถือเป็นท้องเสียเรื้อรัง ซึ่งอาจเกี่ยวข้องกับโรคอื่น ๆ การทำความเข้าใจสาเหตุและการดูแลที่ถูกต้องช่วยลดความเสี่ยงภาวะแทรกซ้อนได้
ท้องร่วง...โรคใกล้ตัวที่อย่ามองข้าม
โรคอุจจาระร่วง (Diarrhea) หมายถึง ภาวะที่มีการถ่ายอุจจาระเหลวจำนวน 3 ครั้งต่อวันหรือมากกว่า หรือถ่ายมีมูกปนเลือดอย่างน้อย 1 ครั้ง หรือถ่ายเป็นน้ำจำนวนมากกว่า 1 ครั้งขึ้นไป ภายใน 1 วัน
สาเหตุของโรคอุจจาระร่วง
โรคอุจจาระร่วง โดยทั่วไปมักเกิดจากการรับประทานอาหาร และดื่มน้ำที่ปนเปื้อนเชื้อโรค หรือจากการรักษามือที่ไม่สะอาด อุจจาระที่ปนเปื้อนจากมือจึงทำให้เกิดการติดเชื้อได้จากมือสู่ปากโดยตรง หรือในการปรุงอาหาร การสัมผัสอาหาร หรือน้ำดื่มในขั้นตอนต่างๆ และรวมทั้งในขั้นตอนของการเลี้ยงดูเด็ก ซึ่งโดยทั่วไปท้องเสียจากการติดเชื้อมักเป็น ท้องเสียเฉียบพลัน
ท้องเสียเรื้อรัง หมายถึง การที่มีอาการท้องร่วงติดต่อกันเกิน 3 สัปดาห์ หรือเป็นๆ หายๆ นานหลายๆเดือน หรือเกือบทั้งปี ทั้งที่ร่างกายยังแข็งแรงดี อาจเกิดจากปัจจัย ดังนี้
- ★ โรคเรื้อรัง เช่น เบาหวาน คอพอกเป็นพิษ
- ★ ความผิดปกติของการดูดซึมอาหารที่ลำไส้
- ★ เนื้องอก มะเร็งลำไส้ หรือมะเร็งตับอ่อน
- ★ ยา เช่น รับประทานยาถ่าย หรือยาลดกรดเป็นประจำ
อาการของโรคอุจจาระร่วง
ผู้ป่วยจะมีอาการถ่ายอุจจาระเหลวกว่าปกติเกินวันละ 3 ครั้ง หรือถ่ายเป็นน้ำเกินวันละ 1 ครั้ง หรือถ่ายเป็นมูกปนเลือด อาจมีไข้หรือคลื่นไส้อาเจียนร่วมด้วย ถ้าเด็กมีอาการไอมีน้ำมูกร่วมด้วย บ่งบอกว่าเกิดจากการติดเชื้อไวรัส บางครั้งลำไส้อักเสบที่เกิดจากการติดเชื้อไวรัสอาจทำให้เยื่อบุผิวลำไส้ฝ่อจนขาดน้ำย่อยแลคเตสที่ใช้ย่อยน้ำตาลแลคโตสที่อยู่ในนม เด็กจะมีอาการท้องอืดมาก ถ่ายอุจจาระพุ่งเป็นน้ำและลม รวมทั้งมีผิวหนังรอบรูทวารแดง เด็กที่ถ่ายอุจจาระเหลวมีน้ำมากจะมีอาการขาดน้ำซึ่งแบ่งความรุนแรงเป็น 3 ระดับดังนี้
- ขาดน้ำเล็กน้อย เด็กจะมีริมฝีปากแห้งเล็กน้อย กระหายน้ำ ยังเล่นได้ปกติ
- ขาดน้ำปานกลาง เด็กจะมีริมฝีปากแห้ง น้ำลายแห้งเหนียว เบ้าตาลึก ทารกจะมีกระหม่อมหน้าบุ๋ม อาจมีหายใจเร็วหรือหอบจากภาวะเลือดเป็นกรดเนื่องจากสูญเสียด่างไปกับอุจจาระ
- ขาดน้ำรุนแรง เด็กจะมีลักษณะเดียวกับการขาดน้ำปานกลางแต่จะรุนแรงกว่า ผิวหนังแห้งจับแล้วตั้งอยู่นาน ร้องไห้ไม่มีน้ำตา ปริมาณปัสสาวะน้อยลง ความดันโลหิตต่ำ ชีพจรเร็วและเบา ตัวเย็น ซึม
เมื่อมีอาการท้องเสียควรทำอย่างไร
หลายๆ คนอาจคิดว่าเมื่อมีอาการท้องเสียควรรับประทานยาหยุดถ่าย หรือยาแก้ท้องเสีย แต่รู้หรือไม่ว่าวิธีการเช่นนี้เป็นความคิดที่ผิดมากๆ เพราะการรับประทานยาหยุดถ่าย หรือยาแก้ท้องเสียจะทำให้ลำไส้ต้องกักเก็บเชื้อโรคเอาไว้นานขึ้น จะทำให้ท้องอืด ปวด และแน่นท้องมากขึ้น ดังนั้น ถ้าท้องเสียไม่ควรรับประทานยาหยุดถ่ายแต่ควรจะถ่ายให้หมด เพราะว่า ร่างกายจะมีปฏิกิริยาโต้ตอบเมื่อมีการติดเชื้อ หรือรับประทานอาหารที่ไม่ถูกสุขลักษณะ โดยการปล่อยสารพิษหรือเชื้อโรคออกมา และเมื่อปล่อยหมดการเคลื่อนตัวของลำไส้ก็จะกลับมาเป็นปกติ สำหรับผู้ที่มีอาการท้องร่วงสามารถดูแลตัวเองในเบื้องต้นได้ดังนี้
★ ดื่มน้ำเกลือแร่ (ORS) บ่อยๆ เพื่อทดแทนการสูญเสียน้ำและเกลือแร่
★ รับประทานอาหารอ่อนๆ ย่อยง่าย เช่น ข้าวต้ม โจ๊ก แกงจืด
★ งดอาหารรสจัด เช่น เผ็ดจัด เปรี้ยวจัด ของหมักดองต่างๆ
★ หลีกเลี่ยงอาหารสุกๆ ดิบๆ เน้นการรับประทานอาหารที่ปรุงสุก ถูกสุขลักษณะ
★ ล้างมือให้สะอาดเป็นประจำก่อนรับประทานอาหาร
★ หากสงสัยว่ามีอาจติดเชื้อ ควรรีบพบแพทย์ไม่ควรซื้อยารับประทานเอง
การป้องกันโรคอุจจาระร่วง
★ ควรล้างมือให้สะอาดก่อนรับประทานอาหาร
★ ดื่มน้ำสะอาด รับประทานอาหารที่ปรุงสุกอยู่เสมอ
★ ล้างผักสดและผลไม้ให้สะอาดก่อนรับประทาน
★ ล้างอุปกรณ์ทำครัวและภาชนะใส่อาหารให้สะอาด
★ ดูแลสิ่งแวดล้อมบริเวณบ้านไม่ให้เป็นแหล่งเพาะพันธุ์ของแมลงวัน
เมื่อไรที่ควรไปพบแพทย์
หากมีอาการท้องร่วงนานเกิน 3 วัน มีไข้สูงมากกว่า 38.5 องศาเซลเซียส มีอาการขาดน้ำ ถ่ายมีเลือดปนร่วมกับอาการปวดท้องเกร็ง ควรรีบไปพบแพทย์ทันทีเพื่อรับการรักษาที่ถูกต้อง โดยแพทย์จะทำการตรวจเบื้องต้น เช่น ตรวจอุจจาระเพื่อหาเชื้อ, ตรวจเลือดเพื่อหาสาเหตุ, การส่องกล้องเพื่อตรวจลำไส้ใหญ่
